Twee teams van vier ruiters stormen op elkaar af op een aangelegde zandvlakte in Astana, de hoofdstad van Kazachstan. Zodra ze elkaar hebben bereikt, beginnen ze vanaf hun paarden aan een worsteling om controle te krijgen over een leren zak. Na een minuut of vijf slaagt een van de ruiters erin zich met de zak los te maken uit de kluwen. Hij gooit hem in een witte cirkel op de grond. Doelpunt, Kazachstan wint, 10.000 toeschouwers gaan uit hun dak.
Kok par, een even ruwe als populaire nomadensport in Centraal-Azië die het midden houdt tussen rugby en polo, is onderdeel van de World Nomad Games, een evenement dat tussen 8 en 13 september wordt gehouden in Astana. Ruim 2.000 atleten uit 89 landen doen mee aan het evenement waar 21 verschillende sporten op het programma staan, zoals jagen met roofvogels, worstelen op paarden en andere vechtsportvarianten.
Politieke spanningen
De World Nomad Games zijn een viering van eeuwenoude tradities. Maar zo traditioneel als de beoefende sporten zijn, zo jong is het evenement zelf. De World Nomad Games werden in 2014 voor het eerst gehouden in Kirgizië, onder leiding van de toenmalige president van het land, Almazbek Atambajev. Hij werkte samen met VN-organisatie Unesco.
Doel: behoud en popularisatie van de Centraal-Aziatische nomadencultuur én de versterking van de politiek-economische relaties. Atambajev nam de Olympische Spelen, in de negentiende eeuw door de Franse filantroop Pierre de Coubertin nieuw leven ingeblazen om Europese politieke spanningen te verminderen, als voorbeeld.
Centraal-Azië heeft een historie van instabiliteit en conflict, ingeklemd tussen grootmachten Rusland en China die de regio beide als invloedssfeer beschouwen. Met de Russische aanval op Oekraïne en de machtsgreep van de Taliban in Afghanistan zijn de spanningen alleen maar toegenomen.
In Centraal-Azië vonden recent clashes plaats aan de grens tussen Kirgizië en Tadzjikistan, en ook de relatie tussen Kirgizië en Oezbekistan is moeizaam. „De World Nomad Games kunnen een basis vormen om samen te komen en spanning weg te laten vloeien”, zegt de Amerikaanse politicoloog Colleen Wood. Zij woonde jarenlang in Kirgizië en promoveerde op de geopolitieke situatie van Centraal-Azië. Een evenement als dit creëert een laagdrempelige mogelijkheid voor regionale leiders om elkaar te ontmoeten, stelt Wood.
De nomadenspelen hebben ook economische betekenis. Centraal-Azië is een regio met enorme bergketens, grote steppes en woestijnen. Infrastructuur is gebrekkig, wat reizen tussen de landen ingewikkeld maakt. Zelfs directe vluchten zijn maar mondjesmaat beschikbaar.
Volgens Wilder Alejandro Sanchez, verbonden aan het Center for Strategic & International Studies in Washington, vormt dit een rem op het intra-regionale toerisme. „Het verkeer tussen de landen in Centraal-Azië bestaat vooral uit zakenmannen en politici”, stelt hij. „Als de lokale overheden een sterkere Centraal-Aziatische identiteit willen, moet er meer direct contact zijn tussen de volken. Zoiets creëer je met grote evenementen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/09/12203309/data121641260-ef2e4b.jpg)
Borat en de VAR
Begonnen in Kirgizistan, zijn de World Nomad Games nu een instrument voor Kazachstan om zich te profileren als neutrale, regionele macht. „Ze doen heel erg hun best om duidelijk te maken dat ze politiek gezien niet het neefje van Rusland zijn”, stelt politicoloog Woods.
Maar het land kampt nog altijd met een imagoprobleem, een gevolg van de film Borat uit 2006, waarvan in 2020 een vervolg uitkwam. In die comedyfilms speelt acteur Sacha Baron Cohen een man uit Kazachstan, Borat, die op knullige wijze zijn weg door de VS baant.
Kazachstan komt eruit naar voren als een extreem primitief land. De eerste film veroorzaakte veel frustratie in Kazachstan en werd er zelfs verboden. „Kazachtan werkt er hard aan om het Borat-imago te veranderen”, zegt Woods. „Inmiddels is de houding: we vinden het oké als mensen vanwege Borat naar Kazachstan komen, maar willen dan verrassen met wat het land daadwerkelijk te bieden heeft.”
Tijdens de spelen lopen bij onder meer Kok Boru en het paardenworstelen de spanningen hoog op in finales tussen Kirgizië en Kazachstan. De strijd tussen deze landen wordt gezien als de Centraal-Aziatische versie van el clásico tussen Real Madrid en FC Barcelona. Bij het worstelen op paarden ontstaat er in de finale grote discussie over wie de winnaar is, waarbij de videoscheidsrechter uitkomst moet bieden.
Boze Kirgiziërs bestormen het bureau van de videoscheidsrechter. Als die na lang beraad in het voordeel van Kirgizië beslist, komt de worstelaar van Kazachstan woedend verhaal halen.
Hoewel het evenement bedoeld is om tradities in leven te houden, kiest de organisatie soms voor vernieuwing. Tot frustratie van de deelnemers. Zo wordt kok par van oudsher met een onthoofd geitenkarkas gespeeld. Om dierenrechtenorganisaties tegemoet te komen, is nu voor het eerst gekozen voor de leren zak. „De atleten hebben laten weten daar niet blij mee te zijn”, zegt Madina Urazmbetova, lid van de organisatie.
Ook op andere manieren wint de moderniteit terrein. Waar het evenement in 2014 kleinschalig begon op de steppes van Kirgizië, is de vercommercialisering nu zien langs de paardenrenbanen. Daar staan reclameborden van grote bedrijven als Turkish Airlines, telecomproviders en de Kazachstaanse bank Halyk.
Ook wat dat betreft gaan de World Nomad Games steeds meer lijken op het voorbeeld van de Olympische Spelen. „De World Nomad Games geven Centraal-Aziatische sporten legitimiteit, zoals Westerse sporten die krijgen bij de Olympische Spelen”, concludeert Woods. „Dit doet veel om te laten zien hoe krachtig en interessant deze hoek van de wereld is.”